Auteur: Niels Kroon - De trend in de zorg op individueel en maatschappelijk niveau druist in tegen de maatschappelijke trend wat betreft individualisering. Eén ding lijken de trend in de zorg en de individualisering wel gemeen te hebben: we moeten steeds meer, sneller en beter voor onszelf én voor elkaar.
Door de individualisering lijkt het ontwikkelen van normen en waarden niet meer afhankelijk van stand, rang of geloof, maar een individuele aangelegenheid. Morele waarden zijn inherent aanwezig, wij als dieren beschikken volgens het meeste (psycho)biologisch onderzoek over een moreel kompas. Maar is dit moreel kompas voldoende om daadwerkelijk kompassie te ontwikkelen waar het misschien wel verdwenen is, of beter gezegd, waar er geen tijd en aandacht meer voor is?
De zorg gaat op de schop. Een veelbesproken verandering binnen het zorgdomein is de Wet Maatschappelijke Ondersteuning, afgekort als WMO. Taken die eerst onder de Algemene Wet Bijzondere Ziektekosten (AWBZ) vielen worden doorgeschoven naar gemeentes. Het overheidsinitiatief is een voorbode van een grootschalige verandering: verplaatsing van het verantwoordelijkheidsgebied van de schouders van de reusachtige Rijksoverheid naar de lokale gemeenteraadslieden. De gemeenten krijgen hiermee de touwtjes in handen met betrekking tot de besluitvorming op lokaal niveau wat betreft de behandeling van ouderen, gehandicapten of mensen met psychische problemen. Een aantal noemenswaardige veranderingen: (rijksoverheid.nl, 2014):
1. Begeleiding van ouderen, gehandicapten en mensen met psychische problemen gaat naar de WMO (en daarmee dus naar de gemeenten).
2. De gemeente beslist vanaf 2015 of thuishulp écht nodig is en of de persoon in kwestie de thuishulp écht niet zelf kan betalen.
3. De gemeente beslist over het Persoon Gebonden Budget (PGB). Het PGB is een bepaald bedrag dat vrijgemaakt wordt voor de begeleiding en behandeling van een persoon met een beperking.
De gemeente kent de lokale bevolking en de bijbehorende behoeften het best en krijgt met de WMO de optimale vrijheid om zo gepast mogelijk aan te sluiten op die behoeften, zo luidt het voornaamste argument om de overgang van de AWBZ naar de WMO te verantwoorden. An sich een prima argument, maar een andere maatschappelijke ontwikkeling lijkt wat mij betreft tegen succesvolle implementatie van de WMO te pleiten. Dat is de ontwikkeling die wij kennen als de individualisering. Een maatschappij is grofweg te profileren als groepsgericht of gericht op het individu. Onze maatschappij is overduidelijk een maatschappij die gericht is op het individu, waar een land als China een maatschappij heeft die meer gericht op de groep is. De unieke combinatie van de zorgstaat en de op het individu gerichte (consumptie)maatschappij levert de maatschappij op die wij kennen als Nederland; we ondersteunen elkaar financieel maar zijn op gedragsniveau wel verantwoordelijk voor onszelf en onze kinderen. Om je gedrag te sturen op zowel individueel als groepsniveau heb je een voorbeeld nodig, een soort richtlijn. Dit kan men definiëren als een moreel kompas. Er zijn verschillende manieren waarop wij ons moreel kompas lijken te ontwikkelen. Denk hierbij aan het spiegelen van jouw eigen gedrag aan dat van jouw ouders of het toepassen van sociale regels die je hebt geleerd door je in bepaalde (vrienden)groepen te bewegen. Maar volgens sommigen heeft religie ook een groot aandeel in de ontwikkeling van ons moreel kompas. Zelfs op groepsniveau. Als men goed leest in religie voor atheïsten (2011) van Brits filosoof Alain de Botton ontdekt men de boodschap die hij (onder andere) overdraagt: Dat het kerkbezoek afneemt (In 1999 ging religieus Nederland nog regelmatig naar de kerk, namelijk 25% van de belijdende moslims, katholieken en protestanten gingen regelmatig, in 2012 was dat 16%, Schmeets [2013]) is voor de ongelovige geen ramp wat betreft de dorst naar antwoorden op metafysisch niveau (de wetenschap lijkt deze taak immers op zich te nemen): er zijn een aantal zaken die religieuze stromingen goed in de smiezen hebben. Zoals het opstellen en subtiel implementeren van morele richtlijnen. De richtlijnen worden in alle vormen herhaald en geoefend, zoals in de eetgewoontes, gezang en rituelen. Nu wordt dit door velen als een moreel juk ervaren en lijkt “de vrije mens van de heerlijke nieuwe wereld” graag af van te willen van dit ogenschijnlijk dogmatische systeem maar voelt men zich aan de andere kant vaak verloren zonder vaderlijke hand die duidelijkheid en troost verschaft op moeilijke momenten in het leven, aldus de Botton.
Nu geld god vervangt is het ontwikkelen van een moreel kompas een taak voor het individu. Gelukkig lijken wij als diersoort uitgerust met een uitstekend moreel kompas dat ons in staat stelt om te oordelen over wat we zelf juist of onjuist vinden en met wat voor kompassie wij onszelf toewijden aan anderen als we ons in deze baseren op primatologisch onderzoek zoals bioloog Frans de Waal doet in zijn boek De Bonobo en de Tien geboden (2013). Maar is de combinatie van maatschappelijke druk om steeds meer en meer, sneller en beter te moeten, in combinatie met het mogelijke verlies aan morele richtlijnen op groepsniveau mede door ontkerkelijking en de maatschappelijke gerichtheid op het individu niet een fatale combinatie voor het succesvol implementeren van de WMO? Wat denk jij?
De Botton, A. (2011). Religie voor atheïsten. Amsterdam: Atlas Contact
De Waal, F. (2013). De Bonobo en de Tien Geboden. Amsterdam: Atlas Contact
Rijksoverheid.nl (2014). Veranderingen in de wmo. Op 22 april, 2014 ontleend aan: http://www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/wet-maatschappelijke-ondersteuning- wmo/veranderingen-in-de-wmo
Schmeets, H. (2013). Kerkbezoek neemt af. CBS webmagazine, 20 december 2013. Op 24 april,
2014 ontleend aan: http://www.cbs.nl/nl-NL/menu/themas/vrije-tijd- cultuur/publicaties/artikelen/archief/2013/2013-3929-wm.htm
Bio: Mijn naam is Niels, ik ben 23 jaar en ik ben bijna afgestudeerd toegepast psycholoog. Mijn specialisatie is neuropsychologie en ik heb ervaring met klinische psychodiagnostiek. Energie haal ik uit mensen, muziek maken, lezen, nieuwe dingen leren en delen. Delen voelt goed (vind ik)! Daarom schrijf ik graag voor jou, met jou en over jou en houd ik zo mezelf, maar ook jou op de hoogte van de ontwikkelingen binnen het meest fascinerende vakgebied dat er bestaat: de psychologie!